Borderline, of het verkennen van grenzen

Dossier borderline

 Borderline, of het verkennen van grenzen
 
Wat is borderline?
 
Borderline is een term die door moderne psychiaters niet vaak meer wordt gebruikt. In vakterminologie wordt nu een ‘vuilbakterm’. Steeds meer vormen van gedragsstoornis worden namelijk onder het borderline-syndroom gerangschikt. De symptomen kunnen vaak uiteenlopend van aard zijn, zodat het inderdaad moeilijk is om alle borderliners onder dezelfde noemer onder te brengen.
 
borderlineDe naam borderline is gekozen vanwege het feit dat de ziekte zich situeert op de grens tussen neurose en psychose. Maar zoals met vrijwel alles rond borderline verschilt de wetenschap ook over deze definitie van mening. Daarom wordt de naam borderline steeds minder vaak gebruikt. In het DSM IV – het handboek van elke psychiater – wordt daarom steeds van uiteenlopende vormen van gedragsstoornissen gesproken. Die gedragsstoornissen kunnen weliswaar een aantal dezelfde kenmerken vertonen, maar vallen moeilijk onder hetzelfde ziekte beeld te catalogiseren.  
 
Vooral vrouwen hebben last van borderline  
 
In de praktijk blijkt dat veel meer vrouwen dan mannen last hebben van wat we makkelijkheidshalve toch borderline-stoornissen zullen blijven noemen. Een reden waarom vooral vrouwen kwetsbaar zijn voor deze kwaal, is tot op heden nog niet gegeven.
 
Meestal duiken de eerste verschijnselen die in de richting van borderline wijzen in de vroege pubertijd op. Ze kunnen snel erger worden, maar ook dat is geen vastliggend gegeven. In veel gevallen wordt borderline niet (h)erkend, zeker niet wanneer het midere vormen betreft. Sommige mensen vertonen gedurende een groot deel van hun leven borderline-kenmerken, zonder dat ooit een diagnose wordt gesteld. In de loop van de jaren hebben ze met de symptomen van de ziekte leren leven.
 
Kenmerken van borderline
 
Er zijn een aantal kenmerken die de borderline-diagnose helpen bepalen. In feite betreft het kenmerken die telkens op gedragsstoornissen wijzen. Lang niet elke onder de borderline-noemer ondergebrachte patiënt zal alle kenmerken vertonen, verre van zelfs.
 
Eén van de belangrijkste kenmerken van borderline zijn de snel wisselende stemmingen. Iemands stemming kan van het ene moment op het andere omslaan zonder dat daar een reden voor is.
 
Hetzelfde geldt voor de houding tegenover personen. Die kunnen sterk wisselen, gaande van grote sympathie tot pure haat. Zoek nooit naar een oorzaak voor de zich snel wijzigende instelling van een borderliner, want die valt extern niet te verklaren.
 
Opvallend is ook de verlatingsangst, die bij sommige borderline-patiënten sterk aanwezig is. Die verlatingsangst valt te verklaren door het afhankelijk zijn van een superego (zie verdedigingslinie borderline-patiënt).
 
Op het eerste zicht onverklaarbare woede-aanvallen kunnen eveneens voorkomen. Achteraf zal de patiënt een verklaring zoeken voor de aanval, maar die uitleg zal bij de buitenwereld niet altijd overtuigend overkomen.
 
Het zelfbeeld is een ander probleem. Dat kan eveneens sterk veranderen. Soms voelt de patiënt zich een übermensch, om snel terug te vallen tot de status van untermensch.
 
Vage gevoelens van onrust, in het ergste geval neigend naar paranoïa horen ook bij het ziektebeeld. Die gevoelens kunnen op onverwachte momenten telkens opnieuw weer opduiken.
 
Dissociaties zijn een ander mogelijk kenmerk. De borderline-patiënt zal verkeerde associaties leggen. Zo is het mogelijk dat hij zich – jaren na de feiten – zich aanbiedt bij zijn vorige werkgever.
 
Verdedigingslinie van borderline-patiënten
 
In feite bouwt de borderline-patiënt in zijn moeilijkere periodes een verdedigingslinie op. Hij zal op zoek gaan naar een superego, een vertrouwenspersoon die beurtelings op handen wordt gedragen en dan weer wordt verguisd. Het verschijnsel van het superego brengt mee dat de liefde van een borderline-patiënt vaak onvoorwaardelijk is, vergelijkbaar met de liefde van een moeder voor haar kind.
 
Het leven van een borderline-patiënt is vaak geen pretje. Wanneer zijn of haar verdediging wordt doorbroken, kan dit in het ergste geval leiden tot een vorm van psychotisch gedrag. Dat is echter steeds weer tijdelijk van aard, na verloop van tijd zal de borderliner zich opnieuw normaal gaan gedragen.
 
Het vluchten uit de realiteit brengt mee dat ook zelfmoordpogingen kunnen voorkomen. De borderliner wenst niet meer te worden geconfronteerd met een wereld die hij of zijn niet begrijpt.
 
Vaak gaat borderline gepaard met depressies of met andere psychische aandoeningen, wat het stellen van een diagnose extra bemoeilijkt. Uiteindelijk ontstaat namelijk een complex geheel van gedragsstoornissen.
 
Gedrag bij borderline
 
Het gedrag van borderliners kan al even uiteenlopend zijn als de symptomen van de ziekte zelf. In lichte gevallen zal er weinig of niets te signaleren vallen, behalve incidentele gevallen van woede-aanvallen of aangepast gedrag.
 
Opvallend is dat borderline vaak aanleiding geeft tot drank- en drugsgebruik, vooral bij mannen. Opnieuw kan hieronder poging tot een vlucht uit de realiteit worden verstaan. Mannelijke borderliners zullen zich bovendien vaak tot vechtpartijen laten verleiden. Vrouwelijke lotgenoten hebben dan weer een grotere aanleg tot boulemie.
 
Vanwege de wisselende stemmingen zullen borderliners nogal eens van partner wisselen. Dat heeft te maken met emotionale kwetsbaarheid, maar ook met de zoektocht naar een superego. De neiging tot het uitgeven van (veel) geld kan ook een verschijnsel van borderline zijn. De patiënt hoopt zo in moeilijke periodes wat geluk te kopen. Dat lukt slechts tijdelijk, want ook in dit geval betekent ‘bezit van de zaak het einde van het vermaak’.
 
Er zijn nog veel andere gedragsvormen die bij borderline kunnen gerekend worden, eigenlijk te veel om op te noemen. Zoals we eerder al opmerkten, elk geval is anders. Tegen die achtergrond is ook de term borderline minder goed gekozen, want niet elke patiënt die borderline-kenmerken vertoont zal naar psychotisch gedrag neigen.
 
Oorzaken van borderline
 
Over de oorzaken van borderline bestaat weinig duidelijkheid. Mogelijk speelt een erfelijke factor een rol in het verhaal, in die zin dat er in de familie in het verleden vormen van gedragsstoornis zijn opgedoken. Hieromtrent zou verder onderzoek moeten gebeuren, maar dat is opnieuw vanwege de verscheidenheid van de ziekte niet evident.
 
In veel gevallen lijken in de vroege jeugd opgedane trauma’s een rol te spelen. Die trauma’s kunnen teruggaan tot de kindertijd of tot de vroege puberteit. Zowel in geval van jongens als van meisjes kan sexueel misbruik aanleiding geven tot borderline-symptomen. Ook emotionele mishandeling mag mee tot de oorzaken worden gerekend.
 
Ook met lichamelijke factoren moet als rekening worden gehouden, hoewel wetenschappelijk onderzoek tot dusver op dat gebied nog niets concreets heeft aangetoond. Borderline blijft een ziekte die dus heel wat vraagtekens doet oproepen.   
 
Behandeling van borderline
 
Geduld en begrip zijn sleutelfactoren bij de behandeling van borderline-patiënten. Deze beide eigenschappen kunnen echter niet in alle omstandigheden of in alle gevallen geboden worden. Sommige gevallen wat onder borderline wordt omschreven zijn zo acuut dat opname in de psychiatrie is vereist.
 
In de meeste gevallen is ambulante behandeling echter onmogelijk. Vaak gebeurt dat door een combinatie van medicijnen en therapie. De medicatie – die van allerlei aard zal zijn – helpt de symptomen van de ziekte bestrijden, terwijl de therapie de patiënt met vallen en opstaan leert omgaan met de symptomen van zijn of haar borderline zijn. Belangrijk is het bestaan van een vertrouwensband tussen patiënt en therapeut.
 
Genezingskansen bij borderline
 
Hoe groot zijn de genezingskansen van een borderline patiënt? Die zijn groter dan tot voor kort algemeen wordt aangenomen. Op de eerste plaats lijkt de leeftijd een belangrijke factor te spelen. De scherpe kantjes van de ziekte worden afgerond naarmate de patiënt ouder wordt. Zeker wie in therapie is geweest, leert bovendien om beter om te gaan met de borderline-symptomen. Een therapeut kan op zich borderline misschien niet genezen, maar hij kan het leven van de patiënt wel een stuk aangenamer maken.
 
Ook het vinden van een geschikte partner speelt een rol in het verhaal. Van die partner wordt in sommige gevallen gevraagd dat hij als superego kan fungeren. Dat betekent echter ook dat hij of zij moet rekening moet houden dat de situatie volledig kan omslaan in zijn of haar nadeel. Een partner die heeft leren omgaan met de borderline-symptomen, kan echter een belangrijke rol spelen in het genezingsproces.
 
Ook andere familieleden of vrienden zijn belangrijke elementen in het leven van een borderline-patiënt. Belangrijk is hij of zij iemand vindt die leert omgaan met de symptomen van de ziekte en die – indien gewenst – kan fungeren als superego.

 

Syndicatie